Mała Opowieść Wigilijna z ilustracjami Joe Sutphina

Pewnego razu – było to właśnie w Wigilię Bożego Narodzenia – stary Scrooge siedział w swoim kantorze przy pracy. Dzień był przejmująco mroźny, wietrzny i mglisty. Chodzący po ulicach chuchali w łapy, uderzając nimi o piersi, i tupali nogami o bruk, by się rozgrzać. Zegary miejskie wybiły dopiero trzecią, a już było zupełnie ciemno. Przez cały ten dzień niewiele było słońca – świece migotały w oknach sąsiednich biur podobne do rudawych pręg na gęstym, brunatnym powietrzu. Mgła wdzierała się do mieszkań przez każdą szparę i dziurkę od klucza, a była tak gęsta, że trudno było dojrzeć domy po przeciwnej stronie wąskiej ulicy. Patrząc na opadającą coraz niżej, osnuwającą wszystko posępnym, mroźnym, do kości przejmującym mrokiem mgłę, można było pomyśleć, że przyroda, rozsiadłszy się gdzieś w pobliżu, odbywała jakieś złowrogie praktyki.

Drzwi gabinetu były celowo otwarte, aby Scrooge mógł mieć na oku swojego pomocnika, skromnego gryzonia, który siedział w ponurej, małej izdebce podobnej do ciemnej studni i kopiował listy. Scrooge’a ogrzewał skromny ogień z kominka, ale w izdebce pomocnika żarzył się jeden tylko węgielek. Zziębnięty pracownik nie mógł jednak podsycić ognia, ponieważ Scrooge trzymał skrzynię z węglem w swoim gabinecie, a ilekroć wcześniej pomocnik wszedł tam z łopatką, pryncypał zawsze groził, że będą musieli się rozstać. Biedny wiewiór owinął więc tylko szyję białym szalikiem i usiłował się ogrzać przy świecy – niestety nie posiadał dość bujnej wyobraźni, aby samego siebie przekonać, że mu się to udało.

– Wesołych świąt, wuju! Niech cię Bóg ma w swojej opiece! – zawołał młody, sympatyczny głos.

Był to głos siostrzeńca Scrooge’a, który wszedł tak nagle i szybko, że Scrooge zauważył jego obecność dopiero wtedy, kiedy siostrzeniec do niego przemówił.
– Cóż znowu za głupstwa – mruknął Scrooge.

Siostrzeniec Scrooge’a tak się rozgrzał szybkim chodem wśród mgły i mrozu, że cały był rozpromieniony. Jego przystojny pyszczek jaśniał, oczy błyszczały, a płuca wyrzucały chmury pary.
– Święta nazywasz głupstwem, wuju? – zawołał. – Jestem pewny, że tak nie myślisz!
– Właśnie tak myślę – odrzekł Scrooge. – I mam zupełną słuszność. „Wesołych świąt”? Jaki ty masz powód, by być wesoły? Jaki ty możesz mieć powód do radości? Ty, biedak?
– Co ty powiesz! – odparł siostrzeniec wesoło. – A jaki ty masz powód, by być ponurym, wuju? Jaką ty możesz mieć rację do smutku? Ty, bogacz?
Scrooge, któremu nie przyszła do głowy żadna inna odpowiedź, powtórzył znowu:
– Głupstwo!
– Nie bądź taki zgorzkniały, wuju! – rzekł siostrzeniec.
– Czy mogę być inny – gderał wuj – kiedy jestem zmuszony żyć w świecie głupców? Wesołych świąt!… Do licha z wesołymi świętami! Czymże są święta Bożego Narodzenia dla ciebie na przykład, jeśli nie terminem płacenia rachunków, a zwykle wtedy jesteś bez grosza. Z każdym Bożym Narodzeniem jesteś o rok starszy, lecz ani o włos bogatszy. W ten dzień przeprowadzasz bilans swoich ksiąg handlowych i przekonujesz się, że po dwunastu miesiącach galerniczej pracy nie masz ani odrobiny zysku… Gdybym ja miał o tym decydować – mówił dalej Scrooge z zawziętością – wówczas każdy idiota włóczący się z życzeniem „wesołych świąt” na ustach zostałby ugotowany we własnym świątecznym puddingu i pogrzebany z gałązką ostrokrzewu wbitą w serce… Tak powinno być!
– Wuju! – jęknął błagalnie siostrzeniec.
– Siostrzeńcze! – przerwał wuj surowo. – Święć dzień Bożego Narodzenia na swój sposób, a mnie pozwól obchodzić go po mojemu.
– Obchodzić! – powtórzył siostrzeniec. – Ależ ty go wcale nie obchodzisz, wuju…
– Dajże mi już spokój, do licha! – sarknął Scrooge. – Zobaczymy, co ci dobrego przyniosą tegoroczne święta. One ci zawsze przynoszą wiele dobrego!
– Przyznaję, że jest wiele rzeczy, z których mogłem osiągnąć korzyści, a z których jednak nie skorzystałem – odparł siostrzeniec. – Między innymi święta Bożego Narodzenia! Mimo to zawsze myślę o nich nie tylko jak o świętej i czcigodnej pamiątce dla całego chrześcijańskiego świata, ale także jak o chwilach bardzo upragnionych. Są to bowiem chwile dobre, pełne przebaczenia, pokrzepiające i radosne: jedyne dni w długim kalendarzu, w których wszyscy, jakby na podstawie wspólnej umowy, otwierają swoje zaryglowane serca i myślą o bliźnich na niższym szczeblu drabiny społecznej, widząc w nich rzeczywiście braci i towarzyszy podróży na drodze do grobu, a nie odmienną rasę stworzeń podróżujących w innym kierunku. I dlatego, wuju, choć te święta nigdy nie przyniosły mi ani kawałeczka srebra lub złota, wierzę, że przyniosły mi mnóstwo dobra i przyniosą mi go jeszcze więcej. Dlatego też zawsze powtarzam: niech będą błogosławione!
Pomocnik Scrooge’a ślęczący nad robotą w sąsiedniej izdebce gorąco przyklasnął tym słowom. Natychmiast zdał sobie jednak sprawę, że jego entuzjazm jest nie na miejscu, i dla niepoznaki zaczął ruszać pogrzebaczem w kominku, czym niestety zgasił ostatnią iskierkę.
– A co to za moda, by odrywać się od pracy i wtrącać się w nie swoje sprawy? – zgromił go Scrooge. – Odezwij się pan choć słówkiem jeszcze, a upamiętnię panu dzień Bożego Narodzenia zwolnieniem… Jesteś nie lada mówcą – dodał, zwracając się znów do siostrzeńca. – Dziwi mnie, dlaczego jeszcze nie zasiadasz w parlamencie.
– Nie gniewaj się, wuju! Przyjdź do nas jutro na obiad.
Scrooge odpowiedział z ironią, że przyjdzie. Przyjdzie z pewnością – zaraz się zacznie wybierać. Siostrzeniec zrozumiał, że była to stanowcza odmowa. Zapytał więc łagodnie:
– Dlaczego odmawiasz, wuju? Dlaczego?
– A dlaczego się ożeniłeś?
– Ponieważ się zakochałem.
– Ponieważ się zakochałeś! – powtórzył Scrooge, przedrzeźniając go tak, jakby miłość i małżeństwo były największym na świecie głupstwem zaraz po Bożym Narodzeniu. – Bywaj zdrów, drogi siostrzeńcze!

– Wuju, ale ty nigdy mnie nie odwiedziłeś, nawet jeszcze zanim się to stało. Dlaczego więc podajesz to teraz za powód odmowy?
– Bądź zdrów! – powtórzył Scrooge.
– Niczego od ciebie nie potrzebuję i o nic cię nie proszę, dlaczego więc nie możemy być przyjaciółmi?
– Bądź zdrów! – mruknął Scrooge.
– Przykro mi bardzo, żeś taki twardy. Nigdy nie mieliśmy żadnej sprzeczki, do której ja dałbym powód. Trudno! Uczyniłem propozycję jedynie ze względu na Boże Narodzenie, a chociaż mi odmówiłeś, zachowam dobry humor. Zatem wesołych świąt, wuju!
– Bądź zdrów! – powtórzył raz jeszcze Scrooge.
– I pomyślności w nowym roku!
– Do widzenia! – odburknął Scrooge.
Siostrzeniec opuścił wuja spokojnie, bez wymówek. Przy drzwiach zatrzymał się, aby złożyć życzenia pomocnikowi, który, choć zmarznięty do kości, okazał się cieplejszy od swojego pryncypała, gdyż odpowiedział na życzenia uprzejmie i serdecznie.
– Macie drugiego mądralę! – mruczał Scrooge, który słyszał ich rozmowę. – Mój pomocnik z rodziną i piętnastoma szylingami tygodniowo na jej utrzymanie mówi o „wesołych świętach”! Oszaleję!
Pomocnik, odprowadziwszy siostrzeńca Scrooge’a do drzwi, wpuścił jakichś dwóch jegomościów. Byli to poważni dżentelmeni – opos i kret. Zdjąwszy kapelusze, stanęli przy biurku Scrooge’a. Trzymając w łapach książki i papiery, ukłonili mu się uprzejmie.
– Przedsiębiorstwo Scrooge i Marley, jeżeli się nie mylę? – zapytał jeden z nich, zaglądając do swojej listy. – Czy mam przyjemność mówić z panem Scrooge’em, czy z panem Marleyem?


– Pan Marley umarł już siedem lat temu – odparł Scrooge. – Właśnie dziś w nocy upłynie siedem lat, jak odszedł.

– Nie wątpimy, że jego następca godnie reprezentuje jego szczodrobliwość – powiedział ten sam gość, przedstawiając swoje pełnomocnictwo do zbierania datków dla biednych.

Zaiste, nie mylił się, gdyż Scrooge i Marley były to bliźniacze dusze. Usłyszawszy niemiły wyraz „szczodrobliwość”, Scrooge zmarszczył brwi, potrząsnął głową i zwrócił dokumenty jałmużnikowi.

– W tych świątecznych dniach, panie Scrooge – rzekł kret, ujmując pióro – zamożni nie uchylają się od wsparcia biednych i potrzebujących, którzy strasznie cierpią w dzisiejszych czasach. Tysiącom brakuje podstawowych dóbr, setki tysięcy nie są w stanie zaspokoić najzwyklejszych potrzeb…

– Czy nie ma więzień? – zapytał Scrooge.

– Niestety, jest ich bardzo wiele! – odparł kret, odkładając na bok pióro.

– A przytułki i domy pracy, czy te instytucje przestały istnieć? – zapytał znów Scrooge.

– I one, oczywiście, istnieją – odpowiedział opos – chociaż pragnąłbym, żeby nie były potrzebne.

– A zatem wszystkie te instytucje są czynne? – w dalszym ciągu dopytywał Scrooge.

– Działają bez spoczynku – brzmiała odpowiedź.

– Chwała Bogu! Przez pańskie żądanie i to, co pan na wstępie powiedział, obawiałem się, że coś wstrzymało ich użyteczną działalność – odparł Scrooge. – Bardzo mnie cieszy, że tak nie jest.

– Wspomniane instytucje, jak powszechnie wiadomo, mimo starań nie są w stanie po chrześcijańsku zaspokoić potrzeb ani duchowych, ani cielesnych wielkich mas nędzarzy, więc przychodzimy im z pomocą, zbierając datki, by zapewnić posiłek i ogrzanie mieszkań chociaż najbiedniejszym. W święta bieda najbardziej daje się we znaki, a dostatek najbardziej cieszy. Na jaką sumę mam pana zapisać?

– Proszę mnie wcale nie zapisywać – odpowiedział Scrooge.

– Rozumiem, życzy pan sobie pozostać anonimowym ofiarodawcą.

– Życzę sobie, aby mnie zostawiono w spokoju – rzekł Scrooge. – Skoro mnie panowie pytacie o moje życzenia, oto jest odpowiedź. Nie ma dla mnie nic rados-
nego w świętach Bożego Narodzenia i nie stać mnie na to, abym przyczyniał się do radości próżniaków. Wspieram instytucje, o których wspomniałem. Wystarczająco dużo mnie one kosztują, niech więc tam udadzą się ci, którym nie jest dobrze we własnych domach.

– Wielu nie może się tam dostać, a wielu wolałoby raczej umrzeć, niż się tam znaleźć – zauważył jałmużnik.

– Skoro wielu wolałoby raczej umrzeć – odparł Scrooge – niechże to uczynią i tym sposobem zmniejszą nadmiar istnień. Zresztą, proszę wybaczyć, ja się na tych sprawach nie znam i w ogóle mało mnie one obchodzą.

– Mógłby się pan z nimi zapoznać.

– Ani myślę, to nie mój interes. Wystarczy, jeżeli każdy zna i rozumie swoje własne sprawy i nie miesza się do cudzych. Moje sprawy pochłaniają mnie całkowicie. Żegnam szanownych panów.

Widząc, że nic nie wskórają, kwestorzy wzruszyli tylko ramionami i wyszli. Scrooge zaś zabrał się do pracy, myśląc o sobie lepiej niż zazwyczaj i będąc w znacznie lepszym niż zwykle humorze.

Tymczasem mgła i ciemność tak zgęstniały, że na ulicach młodzi z pozapalanymi latarniami oferowali się iść przed końmi ciągnącymi powozy, by prowadzić je po właściwej drodze. Wiekowa wieża kościoła, z której gotyckiego okna zawsze ukradkiem spoglądał na Scrooge’a stary, gburowaty dzwon, zniknęła i ów dzwon wybijał godziny oraz kwadranse wśród mgły z tak silnymi wibracjami, jak gdyby mu zęby szczękały z zimna. Mróz bowiem z każdą niemal chwilą się wzmagał. Na rogu głównej ulicy robotnicy naprawiający rury gazowe rozpalili wielkie ognisko, wokół którego zebrała się gromadka młodych i starych zwierząt w łachmanach. Grzały one swoje skostniałe łapy i mrużyły oczy, rozkoszując się przyjemnym ciepłem. Na sklepowych wystawach gałązki i jagody ostrokrzewu prażyły się w cieple lamp, które oświecały też blade twarze przechodniów. Piekarnie i sklepy pourządzały imponujące widowiska – aż trudno było uwierzyć, że miały cokolwiek wspólnego ze zwyczajnym targowaniem się i sprzedażą. Burmistrz-płaz w swoim wspaniałym pałacu wydawał rozkazy pięćdziesięciu kucharzom i piwniczym, aby przyszykowali stół świąteczny, jak na dom burmistrza przystało. Nawet nędzny krawiec-sorek przygotowywał na swoim poddaszu jutrzejszy pudding, podczas gdy jego żona z dzieckiem poszła kupić serowy krążek.

Mgła i mrok gęstniały coraz bardziej. Zimno przejmowało do kości. Pewien młody właściciel małego, chudego nosa, nadgryzanego i chrupanego przez wygłodniałe zimno, tak jak psy chrupią kości, pochylił się przy dziurce od klucza w drzwiach wejściowych do kantoru Scrooge’a, aby szanownego przedstawiciela firmy uraczyć kolędą, lecz zaledwie zdążył wyśpiewać pierwsze słowa: „Niech ci Bóg błogosławi, dobry panie! Niech ci nic nie zmąci radości…”, Scrooge pochwycił linijkę z taką energią i tak groźnym ruchem, że śpiewak uciekł przerażony, ową dziurkę od klucza wystawiając na mgłę i nawet bardziej w tej sytuacji odpowiedni mróz.

Wreszcie nadeszła godzina zamknięcia kantoru. Scrooge z niechęcią opuścił swój stołek i w milczeniu dał znak pomocnikowi, który natychmiast zgasił świecę i włożył kapelusz na głowę.

– Jak sądzę, życzy pan sobie być wolny przez cały jutrzejszy dzień? – zapytał Scrooge.

– Jeśli uważa pan to za właściwe…

– Wcale nie uważam tego za właściwe – odparł Scrooge. – Ani uczciwe. Jestem pewny, że gdybym potrącił panu z pensji należność za ten dzień, poczułby się pan pokrzywdzony?

Pomocnik uśmiechnął się łagodnie.

– A jednak – ciągnął Scrooge – nawet nie pomyśli pan o tym, że ja mogę się czuć pokrzywdzony, płacąc panu całkowite wynagrodzenie za dzień świąteczny.

Pomocnik zauważył lękliwie, że święto Bożego Narodzenia przypada raz do roku.

– Liche to usprawiedliwienie okradania kieszeni swojego pracodawcy każdego dwudziestego piątego grudnia – zrzędził Scrooge, zapinając palto aż pod brodę. – Ale oczywiście musi pan mieć cały dzień wolny. Proszę przyjść do pracy wcześniej następnego ranka!

Pomocnik przyrzekł zastosować się do tego żądania, a Scrooge wyszedł, wciąż mrucząc gderliwie. Kantor został zamknięty w mgnieniu oka i pomocnik, otuliwszy szyję białym szalikiem, którego końce zwieszały mu się poniżej pasa (biedak nie miał palta…), wesoło wybiegł na ulicę. Chcąc uczcić wieczór wigilijny, przejechał się ze dwadzieścia razy po oblodzonej ulicy, będąc ostatnim w szeregu chętnych na bezpłatną ślizgawkę, a następnie popędził do domu tak szybko, jak mógł, aby się jeszcze zabawić z dziećmi w chowanego.

Scrooge spożył bardzo skromny obiad w posępnej jadłodajni, do której stale uczęszczał, a przeczytawszy wszystkie znajdujące się tam dzienniki i urozmaiciwszy sobie resztę wieczoru przejrzeniem notatek handlowych, udał się do domu. Zajmował lokal, w którym ongiś mieszkał jego zmarły wspólnik. Składał się on z szeregu ponurych i pustych pokojów, a mieścił się w starym, ciemnym budynku, wznoszącym się przy końcu jakiegoś ślepego zaułka. Wielki ten dom tak nie pasował do wąskiej i krótkiej uliczki, że można było przypuszczać, iż znalazł się tam przypadkowo, gdy w czasie swej młodości bawił się z innymi domami w chowanego i zapomniawszy drogi powrotnej, pozostał tam już na zawsze. Dziś był stary i ponury, a oprócz Scrooge’a nikt w nim nie mieszkał. Reszta lokali była wynajęta na biura i kantory. Dziedziniec domu był tak ciemny, że nawet Scrooge, który znał każdy jego kamień, zmuszony był przechodzić go po omacku. Mgła i szron osnuły czarną bramę tak szczelnie, iż zdawało się, jakoby duch smutku siedział na jej progu w ciężkiej zadumie.

Nie ulega wątpliwości, że w kołatce wiszącej na drzwiach nie było nic szczególnego, może jedynie to, że była bardzo wielka. Pewne jest również, że Scrooge widywał ją każdego dnia rano i wieczorem podczas swego długoletniego zamieszkiwania w tym domu. Oczywiste jest wreszcie, iż tak mało miał tego, co się nazywa fantazją, jak może żadna istota w mieście. Należy jeszcze mieć na względzie, że Scrooge nie pomyślał o Marleyu ani przez chwilę od czasu, kiedy wspomniał o jego śmierci tego popołudnia. A teraz niechże mi ktokolwiek raczy wyjaśnić, jeżeli zdoła, jak to się stało, że Scrooge, wsunąwszy klucz w zamek drzwi, zobaczył zamiast kołatki twarz Marleya…

Tak, twarz zmarłego Marleya. Nie była ona otoczona jak inne przedmioty na ulicy nieprzeniknioną ciemnością, przeciwnie, otaczało ją słabe światło, które zdawało się z niej promieniować. Nie miała ona ani groźnego, ani przerażającego wyrazu, spoglądała na Scrooge’a tak, jak zwykle Marley spoglądał na niego za życia, z okularami podniesionymi na czoło. Jego futro było dziwnie zmierzwione, jakby od gwałtownego wichru lub silnego strumienia pary, a oczy, choć szeroko otwarte, były martwe, co w połączeniu z szarą barwą czyniło
ową zjawę odrażającą. Zdawało się jednak, że przerażenie, jakie budził ten widok, pochodziło nie z samej twarzy ani też z wyrazu, lecz miało jakąś inną, niezwykłą przyczynę.

Gdy Scrooge zaczął uważniej przypatrywać się zjawie, ta zniknęła i znów zastąpiła ją dobrze mu znana kołatka.

Mijalibyśmy się z prawdą, utrzymując, że Scrooge nie był tą zjawą wstrząśnięty i że nie doznał uczucia przerażenia, które mu było obce od dzieciństwa. Lecz rychło się opanował, chwycił klucz, który przed chwilą puścił, obrócił go śmiało, otworzył drzwi, wszedł do sieni i zapalił świecę.

Zatrzymał się na chwilę w niepewności, zanim zamknął drzwi, i zajrzał za nie uważnie, jakby obawiał się ujrzeć wystający z nich tył głowy Marleya. Po drugiej stronie nie było jednak nic prócz śrub i gwoździ utrzymujących kołatkę, mruknął więc coś niezrozumiale i zatrzasnął drzwi.