Joanna Petry Mroczkowska, Miesięcznik LIST

Krytyk literacki z kilkudziesięcioletnim stażem to nie ktoś, kto łatwo szafuje aplauzem. Nie waham się jednak zaraz na wstępie powiedzieć, że „Pańska jest ziemia” (tytuł nawiązuje do początku Psalmu 24) to piękna książka.

Krytyk literacki z kilkudziesięcioletnim stażem to nie ktoś, kto łatwo szafuje aplauzem. Nie waham się jednak zaraz na wstępie powiedzieć, że „Pańska jest ziemia” (tytuł nawiązuje do początku Psalmu 24) to piękna książka. Abraham Joshua Heschel, wybitny żydowski myśliciel o polskich korzeniach, znawca i spadkobierca tradycji chasydzkiej, przez klarowny, a zarazem miejscami poetycki wywód, przedstawia analizę obejmującego ostatnie kilkaset lat okresu żydowskiej kultury. Zestawiając tę rzeczywistość ze specyfiką wcześniejszego nurtu myśli Żydów sefardyjskich (hiszpańskich), Heschel koncentruje uwagę na aszkenazyjczykach, “naszych” Żydach. Ma dla nich ogromnie wiele serca. "W skromnych drewnianych synagogach Żydzi – wyglądający tak, jak gdyby rozmyślnie odgradzali się od świata – oczyszczali dusze, które dał im Bóg, i doskonalili swoje podobieństwo do Boga. Pojawił się w nich nieskończony świat duchowości, (…) Nie pisali pieśni – sami byli pieśnią.(…). Ludzi, którzy o północy lamentowali, że chwała Boża znajduje się na wygnaniu, dnie zaś spędzali na sprzedawaniu cebuli, nie obrażała pogarda wrogów ani nie przejmowali się oni ich pochwałami. Wiedzieli, że Żydzi znajdują się na wygnaniu, że świat nie jest zbawiony. Ich życie było skierowane na to, co duchowe".

Heschel nie ogranicza się do chwilami wyidealizowanego wspominania świata, który tragicznie zginął. Mówi także o tendencjach najnowszych czasów. Przestrzega wszystkich odchodzących od swoich korzeni. "Znaczenie życia ludzkiego polega na doskonaleniu wszechświata. Człowiek musi dostrzec, zebrać i uwolnić iskry świętości, rozsypane pośród ciemności świata.(…)  Poczucie transcendentnego jest sercem kultury, samą istotą człowieczeństwa. Cywilizacja całkowicie poświęcona temu, co użyteczne, w gruncie rzeczy nie różni się od barbarzyństwa. Świat podtrzymywany jest przez to, co poza światem". Piękna, tchnąca autentyczną miłością do Boga i człowieka, ilustrowana misternymi drzeworytami pozycja książkowa młodej i wybijającej się krakowskiej oficyny wydawniczej Esprit, jest modelem ciągle potrzebnego wysiłku przybliżenia nam świata nieodległego, ale nieznanego, z którym – by ująć to najdelikatniej – mamy ciągle problem. Książkę dopełnia posłowie przedwcześnie zmarłego tłumacza, Henryka Halkowskiego, oraz pełne ciepła wspomnienie o tym krakowskim Żydzie, któremu marzyło się stworzenie na Kazimierzu stolicy pamięci o Żydach polskich: „nie tylko o ich walce i śmierci (jak w Warszawie i Oświęcimiu), ale o ich codziennym i odświętnym życiu, o wartościach, które kierowały ich dążeniami, (…) o tym, cośmy wszyscy utracili”.

Joanna Petry Mroczkowska, Miesięcznik LIST