"Młody bóg śmierci" - recenzja Piotra Zychowicza, tygodnik "Do Rzeczy"

Ileż mitów nagromadziło się wokół postaci Reinharda Heydricha! Pisano o nim, że był Żydem, homoseksualistą i sadomasochistą. Na temat jego śmierci w zamachu - dokonanym w maju 1942 r. przez czeskich agentów brytyjskich służb specjalnych - stworzono dziesiątki teorii spiskowych. Dobrze więc, że do napisania książki o tej kluczowej figurze w zbrodniczym systemie III Rzeszy wziął się poważny historyk - prof. Robert Gerwarth.

Od razu uspokajam - "Kat Hitlera" to nie nudna, przeciążona aparatem naukowym, akademicka rozprawa. Zresztą, niech państwo przeczytają sami:

"Kiedy samochód skręcił za róg, Gabčík wyskoczył, kierując swój karabin w stronę Heydricha i pociągnął za spust, jednak broń, wcześniej rozmontowana i ukryta w teczce pod warstwą trawy, się zacięła. Protektor, zakładając, że zamachowiec jest tylko jeden, pochopnie
kazał kierowcy zatrzymać auto i wyciągnął pistolet, chcąc zastrzelić Gabčíka. Był to fatalny błąd, który Heydrich przypłacił życiem. Gdy samochód gwałtownie zahamował, Kubiš wyszedł z cienia i rzucił w kierunku otwartego mercedesa jedną ze swoich bomb. [...] W pobliskim szpitalu Bulovka zdjęcie rentgenowskie
potwierdziło konieczność operacji: przepona rannego została rozerwana, a fragmenty odłamków i włosia końskiego z tapicerki samochodu trafiły do śledziony Heydricha."

Chociaż operacja "Anthropoid" - czyli plan wyeliminowania protektora Czech i Moraw - została przez Gerwartha opisana w sposób niezwykle barwny i obrazowy, nie jest ona wcale najciekawszą częścią książki. To, co w niej najbardziej fascynujące, to przedstawienie procesu, jaki doprowadził do Holokaustu. To bowiem właśnie Heydrich, nazywany "młodym bogiem śmierci" i "najbardziej demonicznym spośród nazistów", jest odpowiedzialny za stworzenie planu "ostatecznego rozwiązania".

Gerwarth ukazuje, że na początku wojny przywódcy III Rzeszy nie myśleli o eksterminacji całego narodu żydowskiego - mężczyzn, kobiet i dzieci. Znienawidzonych Żydów planowali deportować do jakiegoś odległego rezerwatu. Najpierw myślano o Polsce, potem o Madagaskarze, a wreszcie o odległych przestrzeniach Syberii. Dopiero w 1942 r., gdy na froncie wschodnim trwała niezwykle brutalna i krwawa wojna, Heydrich i jego koledzy wpadli na inny pomysł...

Piekielnie inteligentny, a jednocześnie wyzuty z wszelkich oporów moralnych Heydrich jest jedną z najmroczniejszych postaci XX w. Jego biografia pióra Roberta Gerwartha jest zaś jedną z najciekawszych książek historycznych wydanych w ostatnim czasie.