Lucyna Słup, „Życie Duchowe”

To także wielkie wołanie o umiłowanie tradycji, z której płynie siła do zmierzenia się z przyszłością. „Pamiętamy, skąd przyszliśmy. […] Kwiat naszego życia może zostać zniszczony, podtrzyma nas jednak wiara płynąca z głębi naszych korzeni” (s. 144). I choć wezwanie Heschela było skierowane bezpośrednio do Żydów, jego adresatami mogą stać się wszyscy, którzy – opierając się na przeszłości – są zdolni dostrzec sens teraźniejszości i przyszłości, a więc potrafią – mówiąc słowami autora – „zachować […] udział w Bogu na przekór niebezpieczeństwu i wzgardzie”.

To pierwsza książka wybitnego żydowskiego filozofa i myśliciela religijnego, urodzonego w Warszawie w 1907 roku i żyjącego w Polsce aż do roku 1939, potomka cadyków i „spadkobiercy” ruchu chasydzkiego – Abrahama J. Heschela. Autor zaprasza w niej czytelnika do niezwykłej wędrówki po obyczajach, religii i duchowości Żydów wschodnioeuropejskich, którzy „nie ulegali błędnemu przekonaniu, że dobro osiąga się nieświadomie i że wystarczy jedynie przeżywać kolejne godziny, aby dotrzeć do celów życia” (s. 21).
Owa duchowa godność płynąca z celowości działania i znajdująca odbicie w stylu codziennego życia (godność, której innym imieniem była świętość) znamionowała obie wielkie tradycje rozwijające się w łonie judaizmu: sefardyjską i aszkenazyjską. Choć na początku książki Heschel charakteryzuje obie tradycje, później skupia się na tej drugiej, powstałej na terenach Europy Środkowej i Wschodniej. Jej rysem charakterystycznym był fakt połączenia w jedno Tory i Izraela, co sprawiło, że „ideały stały się ludowymi zwyczajami, a Boskie nakazy – ludzką troską”. Dokonała się więc niezwykła integracja porządku ludzkiego i boskiego, a „Żydzi zaczęli rozumieć znaczenie słów: «Z głębi mojego ciała widzę Pana»” (s. 44). Jej owocem stało się umiłowanie Tory, które przejawiało się w powszechności jej studiowania i wypracowaniu specjalnej metody studiów – pilpul, pozwalającej dotrzeć do istoty rzeczy.
Umiłowanie Tory miało za pomocą pobożnych uczynków okazać się w życiu. Ten mistyczny ideał został następnie zdemokratyzowany przez chasydów. Cenniejsze od mądrości okazywały się dla nich pobożność, wiara i prostota, dzięki którym „często prości nawet ludzie zaczynali odczuwać to, czego nie potrafili zrozumieć uczeni” (s. 105). Wielka eksplozja ruchu chasydzkiego sprawiła, że „małe żydowskie gminy w Europie Wschodniej były jak święte teksty otwarte przed oczami Boga. […] Pojawił się w nich nieskończony świat duchowości, «Tora w sercu» obok Tory pisanej i Tory ustnej” (s. 122). Dzięki niemu tradycyjne życie tradycyjnego Żyda stało się przepełnione modlitwą, oddaniem i miłosierdziem.
Nakreślony na kartach książki obraz to nie tylko rodzaj elegii, poetycki hołd oddany unicestwionemu na zawsze światu. To także wielkie wołanie o umiłowanie tradycji, z której płynie siła do zmierzenia się z przyszłością. „Pamiętamy, skąd przyszliśmy. […] Kwiat naszego życia może zostać zniszczony, podtrzyma nas jednak wiara płynąca z głębi naszych korzeni” (s. 144). I choć wezwanie Heschela było skierowane bezpośrednio do Żydów, jego adresatami mogą stać się wszyscy, którzy – opierając się na przeszłości – są zdolni dostrzec sens teraźniejszości i przyszłości, a więc potrafią – mówiąc słowami autora – „zachować […] udział w Bogu na przekór niebezpieczeństwu i wzgardzie” (s. 145).