Marta Mizuro, Onet.pl, Nie wiedzieć, lecz uwierzyć

Ostatnia powieść C.S. Lewisa przypomniała mi wydawaną do niedawna przez Znak serię „Mity”, a ta z kolei seria była dość przekonującym argumentem na to, że wciąż warto sięgać po mity jako po zestaw gotowych scenariuszy. Scenariuszy ludzkich zachowań oczywiście. Po to, co żyjąc, wciąż odtwarzamy.

W odróżnieniu od większości autorów zaproszonych do projektu mającego na celu odświeżenie mitu poprzez nadanie dawnym bogom i herosom współczesnych rysów, Lewis osadza swoją opowieść w pradawnych realiach. Próbuje uchwycić legendę w tym momencie, kiedy się narodziła. Zbadać jej społeczne podłoże, zaznaczając  przy okazji, że mit zwykł odrywać się od swojej kolebki. Mityczna heroina nosi dwa imiona Psyche oraz Istar, takich podwojeń imion czy przydomków jest w powieści więcej – każde z nich stanowi ukłon w stronę innej kultury. Łatwo zrozumieć ten zamysł, jeśli porówna się ze sobą różne mitologie. Szybko odnajdzie się w nich wiele podobnych do siebie historii. Tam, gdzie mitologia dokumentowała panowanie religii politeistycznej, prawie zawsze występowali: bogini miłości, bóg śmierci czy bóstwo patronujące wojnie. Tak jak i w każdej pojawiali się  śmiertelnicy, którzy przeciwstawili się bogom, co zwykle fatalnie się dla nich kończyło, lecz nie było wystarczającą nauczką dla kolejnych śmiałków.

Którzy jak Orual, córka Troma, króla Gnome, chcieli stanąć z bogami twarzą w twarz. Porozmawiać z nimi, by przede wszystkim przekonać się o tym, że istnieją i że faktycznie decydują o ludzkim losie. Orual kwestionuje boski wyrok, bo nie może pogodzić się z tym, iż jej ukochana siostra, Psyche została złożona w ofierze bogini Ungit. Inteligentna młoda kobieta próbuje bowiem patrzeć na świat racjonalnie, nie chce bezkrytycznie wierzyć w działanie tajnych sił, którym człowiek bez szemrania musi się poddać. Dlatego namawia cudem ocaloną siostrę, wybrankę syna bogini, by złamała zakaz męża i popatrzyła na jego twarz. Upiera się przy tym nawet wtedy, gdy przez chwilę doświadcza wizji boskiego królestwa. Oczywiście Psyche ulega emocjonalnemu szantażowi i zostaje za karę wygnana z, rzec by się chciało, raju. Karę ponosi także ciekawska Orual: musi żyć z poczuciem winy za cierpienie najbliższej jej osoby. Próbuje się zrehabilitować – i to już mit uzupełniony zostaje o fantazję pisarza – godnie pełniąc rolę ziemskiej władczyni. Czyli przekonując się na własnej skórze, co to znaczy rządzić i dzielić, wyrzec się prywatnego szczęścia w imię racji stanu, być z założenia ponad wszystkim tym, co mogłoby zadecydować o sprawiedliwości jej osądów. Królowa nie może być człowiekiem, choć tu należy dodać, że za sprawą Lewisa jak najbardziej nim jest, bo w ogóle tę baśniową scenerię zamieszkują pełnokrwiste, a nie papierowe i osadzone na koturnach istoty.

 Tak czy inaczej, by dobrze odegrać swoją rolę, Orual zasłania twarz: to jej podwładni utrwalą na niej, niczym na białej kartce, świadectwo tego, jaką była królową. Wstępujące w tej powieści podwójne imiona (Orual zwana jest także Mają), pełnią więc nie tylko taką funkcję, o jakiej wspomniałam wyżej, są też symbolem zmiany tożsamości. Tę samo znaczenie mają maski: w dzień, kiedy Psyche staje się ofiarą przebłagalną, nosi maskę kapłanek Ungit, natomiast nałożenie woalu przez Orual symbolizuje przeistoczenie zakompleksionej dziewczyny w królową. Z kolei wyobrażenie bogów jako posągów zbliża ich do ludzi, bo ludzie przedstawiają ich przecież na swoje podobieństwo. Lecz zbliżenie się do bogów pozostanie w sferze ludzkich życzeń: „Jak [bogowie] mogą spotkać się z nami twarzą w twarz, dopóki mamy twarze?” – pyta Orual, kiedy wreszcie zrozumie obowiązującą na świecie hierarchię. Innymi słowy: sens istnienia bogów. Który dla czytelnika oznacza sens istnienia tego, co niepojęte i sens wiary jako takiej.